بررسی تاریخچه نوار غزه و اهمیت این منطقه در نبرد اسرائیل و محور مقاومت

تاریخچه نوار غزه چیست و چرا این باریکه در نبرد جبهۀ مقاومت و صهیون نقشی کلیدی دارد؟

حتما شما هم نام نوار غزه را بارها شنیده اید. قطعه ای کوچک اما پرآشوب از سرزمین فلسطین که همواره کانون توجه و مرکز تحولات و حوادث مهم خاورمیانه بوده است. این باریکۀ ساحلی که در کرانۀ دریای مدیترانه واقع شده، هم به لحاظ جغرافیایی، هم از نظر تاریخی و هم از جهت سیاسی جایگاه ویژه ای در معادلات منطقه ای و بین المللی دارد. تاریخچه نوار غزه گواه خوبی برای اثبات این اهمیت است. آورده اند که مزار جد پدری پیامبر  صلی الله علیه و آله و سلم به نام «هاشم» در این منطقه است.

نوار غزه منطقه ای باریک و طولانیست که در ساحل شرقی مدیترانه قرار گرفته و 41 کیلومتر طول و 6 تا 12 کیلومتر عرض دارد. سکونت حدود دو میلیون و سیصد هزار نفر در این منطقه آن را به یکی از متراکم ترین نقاط جهان تبدیل کرده است. نوار غزه به عنوان یک منطقۀ خودمختار تحت کنترل جبهۀ مقاومت اسلامی «حماس» شناخته می شود. نوار غزه بخش های مختلفی دارد که شهر غزه با حدود 400 هزار نفر جمعیت مهم ترین بخش آن است، خان یونس و رفح هم از شهرهای کلیدی و مهم این منطقه هستند. به دلیل آنکه اولین جرقۀ قیام مردمی و انتفاضۀ بزرگ مسجدالأقصی در این ناحیه زده شد، نام غزه در ادبیات سیاسی جهان به عنوان محل تولد عظیم ترین جنبش مبارزاتی جهان ثبت شده است.

پادشاهی غزه در دورۀ فرماندهی اورشلیم به نام «هیرود کبیر» شناخته شده و در زمان ظهور اسلام به دست اعراب غزه بود. نوار غزه دوران های تلخ بسیاری را در طول تاریخ تجربه کرده است. این منطقه شاهد نبردهای بسیاری بین ترک های عثمانی و نیروهای بریتانیا بود. نیروهای انگلیسی بعد از سقوط عثمانی تا جنگ جهانی دوم و تأسیس رژیم جعلی اسرائیل در این منطقه باقی ماندند؛ در واقع پیش از آنکه «تئودور هرتزل» ایدۀ تشکیل وطنی مستقل برای یهودیان را مطرح کند و سازمان ملل سرزمین فلسطین را به صهیونیست ها پیشکش کند، فلسطین سرزمینی وسیع و یکپارچه بود که شهر غزه بخش کوچکی از آن را تشکیل می داد.

نوار غزه از سال 1947 تا 1967 تحت تسلط مصر بود، اما در سال 1967 توسط اسرائیل اشغال شد. اسرائیل در سال 2005 عقب نشینی کرد و فلسطینی ها بر نوار غزه مسلط شدند. در همین سال حماس که از مدت ها پیش وارد میدان شده بود، در انتخابات فلسطین پیروز شد و به صورت جدی در عرصۀ سیاست ظاهر شد. حماس در سال 2007 توانست گروه «فتح» را شکست بدهد و مدیریت نوار غزه که حالا منطقه ای تجزیه شده از فلسطین بود را به عهده بگیرد.

در مطالعۀ تاریخچه نوار غزه می خوانیم، اسرائیل پس از تسلط حماس بر نوار غزه در سال 2007 عرصه را شدیداً بر آنها تنگ کرد، گذرگاه های ورودی و خروجی را بست و ورود هر گونه سوخت، دارو و خوراکی به غزه ممنوع و تأسیسات آن منهدم شدند. تاریخچه نوار غزه به ما نشان می دهد که در طول سال ها اشغال باریکه پایگاه ها، شهرک های مسکونی و تأسیسات نظامی و امنیتی بسیاری توسط اسرائیل در این منطقه ساخته شد. در حدود 18 سال گذشته مردم نوار غزه در یک محاصرۀ سخت زندگی کردند؛ زیرا همه چیز مثل جریان برق، سوخت، آب، تجهیزات پزشکی و … تحت کنترل اسرائیل است. البته جبهۀ مقاومت هم تونل های زیرزمینی بسیار طویلی در این منطقه ساخته است. این باریکه شاهد ده ها عملیات نظامی سخت بین حماس و اسرائیل بوده و شهدا و مجروحین بسیاری تقدیم مسیر مقاومت کرده است.

در تاریخچه نوار غزه می بینیم، اگرچه صهیونیست ها بعد از قرارداد اسلو در سال 1993 و یک بار هم در سال 1994 به صورت نمادین از نوار غزه خارج شدند، اما شهرک هایشان را جمع نکرده و از محور صلاح الدین ایوبی خارج نشدند.

در این مقاله تاریخچه نوار غزه را در سه برهۀ تاریخی پیش از سال 2000 میلادی، دوران تشکیل جنبش حماس و پس از سال 2000 میلادی بررسی می کنیم، تا اهمیت عجیب نوار غزه و نقش آن در تحولات خاورمیانه و جهان برایمان روشن و قابل درک شود.

تاریخچه نوار غزه تا سال 2000 میلادی

در تاریخچه نوار غزه می خوانیم، بعد از آنکه امپراطوری عثمانی پس از حدود 400 سال از هم پاشید، بریتانیا بعد از جنگ جهانی اول مرزبندی جدیدی را در مناطق عثمانی سابق شکل داد و از آن منطقۀ گسترده کشورهای کوچکی تشکیل داد، کشورهایی مثل کویت، فلسطین، سوریه، ترکیه، عراق و … فلسطین هم مثل تمام این کشورها تحت سرپرستی استعمارگرانۀ بریتانیا قرار گرفت و 26 سال مستعمرۀ بریتانیا ماند. در طول همین سال ها ایدۀ ساخت وطنی مستقل برای یهودیان توسط هرتزل مطرح شده بود و تنور این تصمیم داغ بود. بنا به آنچه در مقالۀ تشکیل دولت جعلی اسرائیل گفتیم، بریتانیا به سازمان یهود کمک کرد و جمعیت زیادی از یهودیان وارد فلسطین شدند. در سال 1948 اسرائیل اعلام موجودیت کرد و حدود 45% از خاک فلسطین را در اختیار گرفت. وقتی دولت جعلی اسرائیل تشکیل شد، صدها هزار فلسطینی به اجبار از محل زندگیشان بیرون شده و به همین منطقۀ باریک که بعدها به «نوار غزه» معروف شد، پناه آوردند و بعضی هم مجبور شدند که به کشورهای عرب همسایه بروند. کشورهای عرب تحت فشار پناهنده ها علیه دولت اسرائیل اعلام جنگ کردند، نهایتاً هم شکست خوردند.

در تاریخچه نوار غزه می بینیم، کشور یکپارچۀ فلسطین چند تکه شد و هر قطعۀ آن را کسی از آن خود کرد. منطقۀ غربی را صهیونیستها تصاحب کردند و آن را «اسرائیل» نامیدند، منطقه ای مابین اسرائیل جعلی و اردن به نام «کرانۀ باختری» شکل گرفت و «تشکیلات خودگردان فلسطین» کنترل آن را دست گرفت، قسمت دیگری به نام «نوار غزه» مابین اسرائیل جعلی و صحرای سیناء تحت کنترل «جنبش حماس» درآمد. در سال 1967 جنگی رخ داد که آغاز اشغال غزه تا امروز بود. اسرائیل در بحبوحۀ مقاومت فلسطین و ترس از تهدید کشورهای عربی به سه کشور مصر، سوریه و اردن حمله کرد. اسرائیل در 6 روز توانست نوار غزه و صحرای سیناء را از مصر، کرانۀ باختری را از اردن و بلندی های جولان را در سوریه تصرف کند.

اسرائیل تمام ورودی های و خروجی های نوار غزه از زمین، هوا و دریا را تحت کنترل خودش قرار داد. نیروهای اسرائیلی در امتداد مرزهای غزه قرار گرفتند، البته به مردم اجازه می دادند که بین نوار غزه، کرانۀ باختری و بیت المقدس تردد کنند. پس از گذشت چند ماه فلسطینی ها در اسناد رسمی اسرائیل به غیر شهروند تبدیل شدند. ضمناً اسرائیل در نوار غزه شروع به شهرک سازی کرد. این موضوع زمین های بیشتری از فلسطینی ها غصب و آنها را منزوی تر کرد، حتی حق فرودگاه اختصاصی را هم از آنها گرفت. اسرائیل در غزه صنایع کلیدی مثل کشاورزی را در دست گرفت تا بتواند با نیروی کار ارزان در غزه بازار مالی خودش را تأمین کند.

جایگاه حماس در تاریخچه نوار غزه

این چالش های اقتصادی باعث شد یک بنگاه خیریه به نام «المجمع الإسلامیة» در غزه به راه بیفتد. این بنگاه به ساخت مدرسه، مسجد، درمانگاه و تأمین غذا برای مردم غزه مشغول بود. این خیریه در سال 1970 توسط «شیخ احمد یاسین» تأسیس شد. جالب است بدانیم، در ابتدا بخشی از بودجۀ آن را خود اسرائیل تأمین می کرد؛ زیرا این بنگاه در این دوره صرفاً فعالیت های مذهبی و اجتماعی داشت و با نفوذ ساف مقابله می کرد. پس از مدتی دوباره فضا ملتهب شد.

اسرائیل که از شکل گیری یک جنبش مقاومت می ترسید، دستگیری و بازداشت ساکنان غزه را بیشتر کرد. در تاریخچه نوار غزه در سال 1987 یک کامیون اسرائیلی با یک خودروی غیرنظامی برخورد کرد و چهار فلسطینی کشته شدند. این حادثه اعتراض و اعتصاب جدی فلسطینی ها را برانگیخت و انتفاضۀ اول شکل گرفت. مؤسسۀ المجمع الإسلامیة  که تا دیروز بنگاهی خیریه بود، به یک گروه شبه نظامی به نام «حماس» تبدیل شد. حماس در آن دوره از تاریخچه نوار غزه مسئول غزه نبود و صرفاً هدفش آزادسازی فلسطین از غصب نامشروع اسرائیل بود. وقتی بیش از 140 فلسطینی در غزه پس از انتفاضۀ اول شهید شدند، حماس و سایر گروه های شبه نظامی هم حمله های مستقیم علیه اسرائیل را آغاز کردند. از آنجا که اسرائیل تردد ساکنین غزه از طریق اسرائیل به بیت المقدس شرقی و کرانۀ باختری را منع کرده بود، انتفاضۀ سال 1991 در تاریخچه نوار غزه با خشونت بیشتری صورت گرفت.

در تاریخ فلسطین و تاریخچه نوار غزه توافقنامۀ صلح «اسلو» منجر به توافق اسرائیل و ساف[1] شد. ساف که سال ها برای آزادی فلسطین به شکل نظامی و غیرنظامی جنگیده بود، خود را خلع سلاح کرد و اسرائیل را به رسمیت شناخت، درحالی که حماس که در آن زمان گروهی نسبتاً کوچک بود و موافقان کمی داشت، با این طرح مخالفت کرد.

معاملۀ اسلو یک هیئت حاکمۀ جدید هم برای فلسطین ایجاد کرد، «تشکیلات خودگردان فلسطین» که منجر به تشکیل احزاب سیاسی و انتخابات در نوار غزه شد؛ اگرچه تشکیلات خودگردان به مناطق کمی تسلط داشت، اما همچنان اسرائیل گذرگاه ها را کنترل می کرد. تفاوت حماس و تشکیلات خودگردان در آن بود که تشکیلات خودگردان مشی سازش کارانه با اسرائیل داشت، اما جنبش مقاومت اسلامی حماس مشی جدی و نظامی مقابل اسرائیل اتخاذ کرد. اختلاف سیاست این دو گروه در تاریخچه نوار غزه  به درگیری نظامی هم کشیده شد. آنها مرزهایشان را از هم جدا کردند و دو منطقۀ کوچک ایجاد شد. نوار غزه در اختیار حماس قرار گرفت و کرانۀ باختری با وجود دست درازی های زیاد اسرائیل در آنجا و کوچک تر کردن مرزهای کشور توسط اسرائیل به تشکیلات خودگردان سپرده شد. در تاریخچه نوار غزه حماس اسطورۀ مقاومت شد و یکی از عجیب ترین اقدام های آن ساخت 500 کیلومتر تونل زیرزمینی و ریل گذاری شده در غزه بود.

در تاریخچه نوار غزه ثبت شده، پیمان اسلو به فلسطینی ها وعده کرده بود که تا حدودی حق استقلال و حاکمیت داشته باشند، حتی بتوانند بعد از 5 سال دولت خودشان را تشکیل بدهند، اما این اتفاق هیچ گاه رخ نداد، در عوض اسرائیل به شهرک سازی در فلسطین ادامه داد. سال بعد در پی حملۀ یک شهرک نشین اسرائیلی به یک فلسطینی مجموعه ای از بمباران ها و درگیری ها رخ داد. نخست وزیر اسرائیل خواستار ساخت یک حصار به دور غزه شد. غزه حالا پشت یک مانع فیزیکی از جهان خارج جدا افتاده و محصور شده بود و اعتماد فلسطینی ها به مذاکرات و صلح از بین رفته بود، به همین دلیل انتفاضۀ دوم شکل گرفت.

تاریخچه نوار غزه بعد از سال 2000 میلادی

«آریل شارون» نخست وزیر اسرائیل در 28 سپتامبر سال 2000 از مسجدالأقصی بازدید کرد، مکان مقدس مسلمان ها در فلسطین که خود مسلمانان هم در این دوره از تاریخچه نوار غزه به آن دسترسی نداشتند. این موضوع اعتراض شدید مردم را برانگیخت و اعتصاب شدیدی به دنبال داشت. فردای آن روز چهار کودک فلسطینی شهید شدند، مسلمانان فلسطینی هم مبارزه و حمله های انتحاری را آغاز کردند. در این برهه از تاریخچه نوار غزه فلسطینی ها بخشی از سد دفاعی دور غزه را شکستند، اما اسرائیل دوباره آن را بازسازی کرد. اسرائیل نیروهای نظامی و امنیتی را بیشتر کرد، مجوز تردد و مسافرت شدیداً محدود شد، تنها فرودگاه غزه و بندر در حال احداث آن را هم تخریب کردند.

در انتفاضه دوم در تاریخچه نوار غزه حدود 3000 فلسطینی و 900 اسرائیلی کشته شدند. یکی از عوامل مهم پایان انتفاضه دوم در سال 2005 آن بود که اسرائیل از نوار غزه خارج شد و شهرک های یهودی نشین تخلیه شدند، این واقعه به طرح خروج یک جانبه از غزه معروف است.

در تاریخچه نوار غزه توافق بین المللی دیگری به نام «AMA، حرکت و دسترسی» برقرار شده و مطابق با آن مسئولیت نظارت بر گذرگاه مرزی رفح بین مصر و نوار غزه به عهدۀ تشکیلات خودگردان قرار گرفت. این توافقنامه در سال 2005 با میانجی گری ایالات متحده به امضا رسید. اسرائیل هم بخشی از این معاهده بود و طبق قرارداد موظف بود که به تشکیلات خودگردان اجازه بدهد که با همکاری ناظران اتحادیه اروپا بر این گذرگاه نظارت داشته باشد، اما در عمل چنین نکرد و کنترل شدیدی بر این گذرگاه اعمال کرد.

در مطالعۀ تاریخچه نوار غزه می بینیم، حماس در اولین انتخابات بعد از انتفاضۀ دوم در سال 2006 پیروز میدان شد و قدرت را به دست گرفت. گروه «فتح» حزبی تحت حمایت تشکیلات خودگردان و ساف بود که با اسرائیل وارد مذاکره شده بود و مردم رویکرد آن را بی اثر می دانستند، به همین دلیل در رقابت با حماس در این انتخابات مغلوب شد و 63 کرسی از مجموع 132 کرسی مجلس قانون گذاری فلسطین را تصاحب کرد. این پیروزی برای حماس یک رویداد تاریخی محسوب می شد و منجر به جدال های سیاسی و درگیری های بعدی بین این دو گروه شد. حماس بعد از این انتخابات کنترل نوار غزه را به عهده گرفت و جنبش فتح بر کرانۀ باختری تسلط پیدا کرد.

مروری بر شرایط غزه در سال های محاصره

در تاریخچه نوار غزه پس از آنکه حماس در سال 2006 پیروز انتخابات شد و نوار غزه پس از درگیری های داخلی بین فتح و حماس به دست حماس افتاد، اسرائیل خشمگین شد و به هراس افتاد. پس از این ماجرا نوار غزه در سال 2007 تحت محاصرۀ اسرائیل قرار گرفت. این محاصره تا امروز ادامه پیدا کرده است. حدود 18 سال از رنج مردم این منطقه می گذرد و سال هاست که حدود دو میلیون نفر در این باریکه زندانی اند. اسرائیل گذرگاه های اصلی برای تجارت را بسته و ورود هرگونه واردات و صادرات مثل سوخت، دارو، مواد غذایی و مصالح ساختمانی به این منطقه ممنوع شده است، حتی فرم هایی را برای معین کردن میزان دریافت کالری روزانۀ مردم غزه مقرر کردند. در سال های بعدی شرایط سخت تر هم شد و زیرساخت های منطقه مثل نیروگاه ها هم منهدم شدند. از آنجا که ورود مصالح ساختمانی به منطقه ممنوع بود، امکان بازسازی خرابی هم وجود نداشت. در محاصرۀ این سال ها تا پیش از طوفات الاقصی حدود 80% آب غزه غیر قابل شرب شده، حدود 65% مردم غزه به کمک غذایی نیازمندند و غزه در طول روز به طور متوسط 11 ساعت برق دارد.

در تاریخچه نوار غزه عملیات های مهمی رخ داد، عملیات های مختلفی مثل جنگ 22 روزۀ سرب گداخته در سال 2008-2009 با حدود 1500 کشته و 5500 نفر مجروح، عملیات بازگشت پژواک در سال 2012، عملیات ستون ابر در سال 2012، عملیات 51 روزۀ صخره سخت با حدود 2000 کشته و 1000 مجروح در سال 2014، تظاهرات سال 2018 با حدود 170 کشته، خیزش سال 2018 با حدود 60 مجروح، خیزش های سال 2021 و 2022 با صدها کشته و مجروح، عملیات شمشیرهای آهنین در سال 2023 و حدود 2000 کشته و 5000 مجروح و عملیات کوبندۀ مسجدالأقصی از مهم ترین عملیات هایی است که در سال های محاصرۀ غزه صورت گرفت.

الجزیره گزارش کرده که در تاریخچه نوار غزه، حملات اسرائیل به غزه تا تاریخ 10 دسامبر 2023 تعداد کشته های فلسطینی حدود 18000 نفر و مجروحان آنها حدود 50000 نفر بوده اند. دولت جعلی اسرائیل در این مدت بیشتر از 52 تُن مواد منفجره به غزه وارد کرده، حدود 300000 خانه را تخریب و بیشتر از یک میلیون و پانصد هزار نفر را آواره کرده است. فقط در حملۀ صهیونیسم به بیمارستان المعمدانی که پناهگاه آوارگان و مجروحان فلسطینی بود، نزدیک به 500 غیرنظامی شهید شدند.

اهمیت نوار غزه در نبرد آخرالزمانی تمدن ها

از همان زمان که خدا انسان را خلق کرد و شیطان مقابل خدا و مخلوقش قد علم کرد، دو جبهۀ حق و باطل تشکیل شد. این دو جبهه از همان زمان تا امروز و تا زمان ظهور منجی موعود و برپایی تمدن نوین جهانی در تقابل و نبرد با یکدیگر قرار دارند. تمام مردم در هر عصر و دوره ای بدون آنکه حتی خودشان متوجه باشند، در یکی از این دو حزب قرار می گیرند، حزب خدا یا حزب شیطان.

در طول تاریخ و سرگذشت انسان ها یهود بزرگ ترین حزب شیطان را تشکیل داده و قدم به قدم اهداف شیطان را پیش برده است. شیطان به دنبال انتقام از انسان بود و او را علت مطرود شدنش می دانست، پس قسم خورد بر سر راه انسان بنشیند، از راه راست منحرفش کرده یا نابودش کند، مگر کسانی که خود را به درجۀ بالای اخلاص رسانده باشند. گردآوری حزب شیطان کار سختی نبود، این اتفاق به راحتی با تزریق تفکر صهیون در قلب ها رخ داد، اما نبرد خیر و شر و تقابل حزب خدا و حزب شیطان باید نمود ظاهری پیدا می کرد. جهان باید مردمی را به چشم می دید که قلب هایشان مثل پاره ای آهن محکم شده و هیچ چیز جز قدرت خدا آن را نمی لرزاند. رسیدن به تمدن نوین جهانی و برپایی دولت کریمۀ امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیازمند عبور از عظیم ترین بحران ها بود. حزب خدا باید ابراهیم وار از آزمون جهنم آتش عبور می کرد تا بتواند به گلستان دولت کریمه برسد.

فلسطین کلید رمزآلود ظهور و نوار غزه یک منطقۀ نمادین در نبرد تمدن ها در آخرالزمان است. باریکه ای که تحت محاصرۀ شیطان و حزبش قرار گرفته، از چهارسو مورد حمله های مداوم است، با آزمون های مکرر از دست دادن معشوق های انسانی، مالی و دنیایی دست و پنجه نرم می کند، اما قلب تپنده اش زیر آوار خرابی ها همچنان می تپد؛ زیرا شاهرگ توحید و عشق به الله در آن زنده است و جریان دارد. نوار غزه ماکت کوچکی از حقیقت هر قلب در مواجهه با شیب تند حوادث آخرالزمان و ریزش ها و رویش های سریع آن است. تمام انسان ها باید از این معرکۀ اختیار بگذرند و خودشان انتخاب کنند که حاضرند سرباز کدام سپاه باشند و برای عضویت در کدام سپاه هزینه بپردازند.

واکنش هر شخص به این منطقه واکنشی سیاسی یا اجتماعی نیست، بلکه تراوشی اعتقادی از حقیقت اوست، حقیقتی که نشان از تفکر و سیرۀ توحیدی یا صهیونی هر فرد دارد. نوار غزه یک مرزبندی سیاسی یا یک منطقۀ جغرافیایی نیست که با شعار نه غزه نه لبنان آن را فاکتور بگیریم و با نگاه نژادپرستانه خود را در قبال آن مسئول ندانیم. نوار غزه نمایشگاه حقیقت مقاومت و میدان نبرد تمام جبهۀ توحید عالم با شیطان و حزب اوست، حال آنکه هر فرد چه تعبیری از آن داشته باشد یا چه واکنشی در برابر آن بروز بدهد، به حقیقت شکل گرفته در نفْس او بستگی دارد، حقیقت توحید یا حقیقت شیطان محور صهیون؟

برقراری تمدن نوین جهانی و برپایی دولت کریمه توسط منجی موعود بر پایۀ معجزات الهی صورت نمی گیرد، اگر قرار بر معجزه بود، قرن ها پیش این واقعه رخ می داد. خداوند تصمیم گرفته که انسان را به چالشی بزرگ بکشاند تا انسان روح خدا را در خودش بازیابی کند و عمیقاً برای تقویت و تربیت آن به یک مربی متخصص و معصوم احساس نیاز پیدا کند. این انگیزه انسان را به شور و تلاش بیاندازد و مقدمات ظهور منجی را فراهم کند.

تاریخچه نوار غزه بیانگر آن است که برای رسیدن به هدف والای انسانی و مغلوب کردن شیطان و حزبش باید غرامت پرداخت. در آزمون مقاومت در راه خدا جان، مال، مسکن، امنیت، آسایش، آرامش و هر چه در دنیا خوشایند است، دست خوش بلا و ابتلا می شود، تا عیار صبر و ایمان افراد سنجیده شود. در نهایت وعدۀ حق خدا آن است که پیروزی برای صالحان است و زمین به کسانی ارث می رسد که در زمین دچار استضعاف شده و به ضعف کشانده شده اند. اما این استضعاف دائمی نیست و ما در لحظات پایانی بین الطلوعین ظهوریم. چیزی تا تحقق وعدۀ الهی باقی نمانده و به زودی حزب خدا با فرماندۀ متخصص و معصومش امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف بر شیطان و حزب شیطان یعنی تفکر صهیون غلبه می کند و برای همیشه از صحنۀ تاریخ محوشان خواهد کرد.

[1] سازمان آزادی بخش فلسطین