امام علی کیست و چگونه پیامبر خدا را در تشکیل حکومت اسلامی یاری کرد؟

امام علی کیست؟ چه نقشی در به ثمر رسیدن حکومت اسلامی پایه گذاری شده توسط پیامبر داشتند؟ محوریت اقدامات امیرالمومنین (علیه السلام) در چه راستایی بود و ایشان چه تأثیری در سعادت مادی یا معنوی مسلمانان و حتی بشریت ایفا کردند؟

قطعاً صحبت کردن از کسی که از سوی خدا به عنوان وصی آخرین پیامبر او انتخاب شده و تفسیر و اجرای کامل ترین کتاب الهی و حفاظت از دین رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) را بر عهده دارد، کار ساده ای نیست. برای فهمیدن اینکه امام علی کیست، مجبوریم تنها به ذکر برخی فضایل و ویژگی هایی که ایشان را از باقی افراد متمایز می کرد، اکتفا کرده و به بررسی نقش ایشان در حوادث صدر اسلام بپردازیم.

امام علی (علیه السلام) در سیزدهم رجب سال سی ام عام الفیل یعنی ۲۳ سال قبل از هجرت در خانه کعبه به دنیا آمدند. پدر ایشان حضرت ابوطالب (علیه السلام) عموی پیامبر خدا و از بزرگان قریش بوده و مادرشان فاطمه بنت اسد (سلام  الله علیها)، دومین زن مسلمان و اولین زنی هستند که با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بیعت کردند. فضائل امیرالمومنین (علیه السلام) چه به لحاظ ویژگی های شخصیتی و چه از لحاظ تمایزات فردی بیشمارند. شرافت متولد شدن در داخل کعبه آن هم به صورتی معجزه وار در طول تاریخ تنها نصیب امیرالمومنین (علیه السلام) شده و کسی قبل یا بعد از ایشان در خانه کعبه متولد نشده است. امام علی (علیه السلام) تنها فردی بودند که شایستگی همسری حضرت زهرا (سلام الله علیها) دختر رسول خدا را داشته و یازده امام و متخصص معصوم دیگر از فرزندان و نسل ایشان هستند. ایشان اولین ايمان آورنده به رسول خدا هستند. در جریان مباهله با مسیحیان نجران در سال دهم قمری به عنوان جان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ایشان را همراهی کردند. آیات تطهیر، اطعام، مودت[1] و مباهله در شأن ایشان و خانواده شان نازل شده. حدیث منزلت حدیثی ست که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در آن جایگاه امیرالمومنین (علیه السلام) را نسبت به خود به منزله جایگاه هارون برای حضرت موسی (علیه السلام) ذکر می کنند و آیه اکمال[2] در واقعه غدیر و در اعلام ولایت امام علی (علیه السلام) نازل شده است. حضرت علی (علیه السلام) صاحب علم الهی بوده و از نظر علم و بلاغت نزد همه زبانزد بودند تا جایی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره فرمودند: «من شهر علمم و على دروازه آن است. پس هر کس اراده آن شهر را نموده است؛ باید از دروازه آن وارد شود.[3]» حیدر کرار، امیرالمومنین، قسیم النار و الجنه، ابوتراب، صاحب اللواء، ولی الله، اسدالله و… القابی هستند که یا به واسطه شجاعت ها و رشادت های امام علی (علیه السلام) در موقعیت های مختلف توسط پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به ایشان داده شده اند و یا برگرفته از احادیث و آیاتی در رابطه با ایشان هستند. اینها تنها اندکی از فضایل ایشان بود که تنها پاسخی سطحی و تاریخی برای سوال امام علی کیست در اختیار ما می گذارد. ما در این مقاله تنها قصد داریم پاسخی تاریخی برای سوال امام علی کیست ارائه کنیم و بررسی شخصیت ایشان به عنوان متخصص معصوم و جانشین به حق پیامبر را به فرصتی دیگر موکول خواهیم کرد.

زندگی سراسر مجاهدت امام علی (علیه السلام)

امام علی (علیه السلام) به عنوان اولین ايمان آورنده به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ۵۳ سال از ۶۳ سال عمر با برکت خود را در راستای تبلیغ، دفاع از حقانیت اسلام، مبارزه با ظلم و کفر و به ثمر رساندن هدف پیامبر اسلام یعنی تشکیل حکومت اسلامی و بنا کردن جامعه اسلامی گذراندند. ایشان چه در زمان حیات رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و چه پس از آن لحظه ای پیامبر خدا و دین اسلام را رها نکردند. تمام حوادث صدر اسلام، سختی های زندگی در شعب ابی طالب، فشارها و شکنجه های مشرکان، هجرت به مدینه و تحمل سختی ها و خطرات آن، بسیاری از جنگ هایی که برای جامعه اسلامی در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)  اتفاق افتاد، ماجرای صلح حدیبیه، فتح خیبر، فتح مکه و… همه و همه با حضور و جان فشانی های امام علی (علیه السلام) اتفاق افتاد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

زندگی و فعالیت های امام علی (علیه السلام) را می توان به دو بخش عمده تقسیم کرد. بخش اول که مربوط به دوران حیات پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بوده و در مکه و مدینه می گذرد. امام علی (علیه السلام) به عنوان صحابه و یار باوفای رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) در این دوران از هیچ اقدامی در جهت ارتقای اسلام دریغ نکردند. بخش دوم که مربوط به دوران پس از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بوده و در مدینه و کوفه می گذرد و زمانی ست که ایشان به عنوان وصی و جانشین پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقش خود را به گونه ای دیگر ایفا کرده و سعی در حفظ اسلام و اجرای اصولی دارند که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آن ها را بنیان گذاری کرده اند که در مقاله  پس از غدیر به آن پرداخته ایم.

در نهایت پس از ۶۳ سال زندگی مجاهدانه در سحرگاه نوزدهم ماه مبارک رمضان فرق مبارک امام علی (علیه السلام) به دست یکی از خوارج به نام ابن ملجم مرادی در سجده نماز صبح مسجد کوفه با شمشیری آغشته به سم شکافته شد و ایشان در اثر آن ضربه در روز ۲۱ ماه رمضان سال چهلم هجری به شهادت رسیده و در نجف به خاک سپرده شدند.

دوران نوجوانی و اوایل جوانی امام علی (علیه السلام) در مکه

قطعاً زندگی فردی که قرار است پس از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مسئولیت به مقصد رساندن جامعه اسلامی را برعهده بگیرد، ساده نبوده و با فراز و نشیب ها و امتحانات فراوانی رو به روست. حضرت علی (علیه السلام) حدودا ۶ سال داشتند که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ایشان را از خانه حضرت ابوطالب (علیه السلام) به خانه خود آورده و تحت تعلیم و تربیت خود قرار دادند. ایشان تنها فردی هستند که در هنگام نزول وحی در کنار رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) حضور داشتند؛ با وجود سن کم خود، حقانیت و درستی سخن رسول خدا را درک کرده و پیش از اینکه کسی به پیامبر ايمان آورد، به ایشان ايمان آوردند. ایمانی که با توجه به فضای اجتماعی حاکم بر مکه و جزیره العرب، اقدام ساده ای نبوده و به معنی مخالفت و اعلام جنگ با قدرت های ظالم و نظام قبیله ای آن زمان بود.

امام علی (علیه السلام) در زمان دعوت پیامبر از خویشاوندان خود در سال سوم بعثت و در حالی که نوجوانی بیشتر نبودند، تنها فرد بیعت کننده با رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) بوده و از سوی ایشان به عنوان وصی، برادر و جانشین پیامبر معرفی شدند و به این ترتیب به همراه پیامبر وارد موجی از تمسخرات و فشارهای اطرافیان شدند. در آن زمان مردم با پیامبری که عقاید، آداب و سنت هایشان را زیر سؤال برده بودند، مخالفت کرده[4] و نسبت به عقیده های باطلی که داشتند، تعصب می ورزیدند، اما روحیه ایثار، شجاعت و ازخودگذشتگی از ابتدا در امیرالمومنین (علیه السلام) وجود داشت و ایشان از همان سنین نوجوانی از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در مقابل افراد پست و هرزه ای که ایشان را تحت فشار قرار می دادند، دفاع می کردند. و با وجود سن کم خود بر روی همه آرزوهای نفسانی و راحتی های خود پا گذاشته و در راستای عملی کردن اهداف پیامبر قدم برمی داشتند.

حضرت علی (علیه السلام) ۱۷ ساله بودند که به همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و سایر مسلمانان به شعب ابی طالب تبعید شدند و با تحمل سه سال سختی های طاقت فرسای زندگی در شعب، پس از پایان محاصره در سفری تبلیغی به همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به طائف رفتند. سفری که با خاطره خوشی برای پیغمبر خدا همراه نبود و در شرایطی که مردم کوچه و بازار به پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) سنگ می زدند، امیرالمومنین (علیه السلام) به دفاع از ایشان می پرداختند. با پیشرفت اسلام مسئولیت های حضرت علی (علیه السلام) هم سنگین تر شده و حیطه های دیگری را در بر گرفت. تا جایی  که هنگام هجرت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به مدینه و در زمانی که تمام زحمت های سیزده ساله پیامبر برای تشکیل حکومت اسلامی در حال به ثمر رسیدن بود، علی رغم احتمال بسیار بالای کشته شدن در جای رسول خدا خوابیدند. این اتفاق که از آن به لیلة المبیت یاد می شود، از یک سو نشان دهنده اوج اخلاص و جانفشانی امام علی (علیه السلام) برای به ثمر رساندن اهداف اسلام و متخصص معصوم است و از سوی دیگر موجب حفظ جان پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و تداوم حرکت ایشان در تشکیل جامعه اسلامی می شود؛ جامعه ای که در آن هر یک از مسلمانان امکان رشد و شباهت با متخصص معصوم را داشته و خود را برای رسیدن به مقام خلافت الهی آماده می کنند. پس از لیلة المبیت نیز امام علی (علیه السلام) وظیفه سنگین بازگرداندن امانات رسول خدا به مردم در مکه و انتقال نوامیس ایشان یعنی فواطم را از مکه به مدینه بر عهده داشتند.

 وفاداری امام علی (علیه السلام) به اسلام و رسول خدا در مدینه

با ورود مسلمانان به مدینه و آغاز تشکیل حکومت اسلامی توسط رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)، مسئولیت حمایت از دین اسلام شکل تازه ای به خود گرفت. مسلمانانی که تا قبل از هجرت به مدینه مجبور به تحمل آزارها، تمسخر، شکنجه ها و تحریم های مشرکان بودند، اکنون باید تمام تلاش خود را برای ساخت جامعه آرمانی و دولت کریمه رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) به کار گرفته و خواسته ها و تمایلات خود را به نحوی دیگر حد می زدند.

هجرت به مدینه هم برای مهاجرانی که تمام اموال و دارایی خود را در مکه رها کرده بودند و هم برای انصاری که در مدینه پذیرای خواهران و برادران دینی خود بودند، امتحان جدیدی بود. علاوه بر تلاش برای مطابقت با قوانین و معیارهای اسلام که به مرور از سوی خدا بر پیامبر او نازل می شدند، مسئولیت حفظ بنای نوپای اسلام نیز که از هر سو و در هر فرصتی مورد حمله و تعرض دشمنان قرار می گرفت، بر عهده مسلمانان بود؛ به عبارت دیگر تشکیل حکومت اسلامی فرصتی برای مسلمانان فراهم کرده بود که در سایه آن هم فرصت اجرای قوانین الهی به رهبری متخصص معصوم و جهاد با نفس را داشته باشند و هم به طور پیوسته در حال جهاد با دشمنان بیرونی یعنی کفار، منافقان و مشرکان باشند و در این بین امیرالمومنین (علیه السلام) همانند سال های ابتدایی در مکه هم در ايمان و معنویت گوی سبقت را از باقی مسلمانان ربوده بودند و هم در بصیرت، شجاعت، ایثار و جنگاوری در کنار رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) پایه ای نداشتند.

نه خویشاوندی با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و ازدواج با حضرت زهرا (سلام الله علیها) در سال دوم هجرت چیزی از میزان ایستادگی امیرالمومنین (علیه السلام) در راه آرمان های اسلام و اهداف رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) کم کرد و نه میزان غنایمی که در جنگ ها نصیب مسلمانان می شد از ساده زیستی و ایثار امیرالمومنین (علیه السلام) و خانواده شان کاست. در بیان اینکه امام علی کیست باید بگوییم که ایشان نمونه یک سرباز وفادار برای پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و اسلام بودند که تمام تلاش خود را برای حفظ دین، گسترش آن و رساندن مردم به مقام خلافت الهی به کار بردند؛ اگرچه تمام این مسئولیت ها چیزی از شادی، آرامش و عشقی که نشانه ایمان حقیقی امیرالمومنین (علیه السلام) بوده و در زندگی ایشان با حضرت زهرا (سلام الله علیها) موج می زد، کم نمی کرد. زندگی ای که حاصل آن فرزندانی چون امام حسن، امام حسین، حضرت زینب و ام کلثوم (علیهم السلام) بودند که هریک نقش مهمی در حفظ و احیای اسلام و به ثمر رساندن آرمان های اسلامی داشتند.

نقش کلیدی امام علی (علیه السلام) در شرایط حساس

امام علی (علیه السلام) در تمامی جنگ های پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به جز جنگ تبوک که به فرمان ایشان در مدینه ماندند، حضور بسیار مؤثری داشته و در بسیاری از آن ها پرچم دار اصلی سپاه اسلام بودند. علاوه بر این در برخی از جنگ ها که بدون حضور شخص پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و به فرماندهی یکی از صحابه انجام می گرفت نیز حاضر بودند. استقامت ایشان در جنگ ها و دفاعشان از رسول الله به گونه ای بود که در جنگ خیبر از سوی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) لقب «کرار غیر فرار» گرفتند؛ البته ابعاد شخصیتی امام علی (علیه السلام) به قدری گسترده است که قاعدتاً بیان اینکه امام علی کیست در محدوده این مقاله نمی گنجد، اما برای پیدا کردن درک عمیق تری نسبت به پاسخ سوال امام علی کیست و چگونه نقش خود را در کنار پیامبر ایفا کرد، به بررسی حضور امام در غزوه ها و اتفاقات مهم پس از هجرت می پردازیم.

• جنگ بدر

نخستین جنگ مسلمانان با مشرکان مکه در ماه رمضان سال دوم قمری در نزدیکی چاه های بدر اتفاق افتاد. در این جنگ که به خاطر حمله مسلمانان به برخی کاروان های مکه به شام و در برابر اقدام مشرکان در مصادره مسلمانان در مکه صورت گرفته بود، مسلمانان پیروز شده و برخی سران مشرکان کشته و یا اسیر شدند. تعداد کشتگان سپاه ابوجهل را در این جنگ 50 نفر و تعداد اسیران را 44 نفر ذکر کرده اند که از این میان 21 نفر به دست امام علی (علیه السلام) کشته شدند. امام علی (علیه السلام) در نامه ای خطاب به معاویه می فرمایند که هنوز شمشیری که با آن عتبه یعنی جد مادری معاویه، ولید ابن عتبه و حنظلة ابن ابی سفیان را در جنگ بدر زده اند، با خود دارند.[5]

• جنگ احد

دومین جنگ مشرکان مکه با مسلمانان، جنگ احد بود که در سال سوم هجری به خونخواهی جنگ بدر و در کنار کوه احد صورت گرفت. در این جنگ علی رغم پیروزی اولیه مسلمانان، عده ای از سپاه رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) به توصیه ایشان توجه نکرده و به گمان پیروزی تنگه احد را رها کردند. مشرکان نیز از این فرصت استفاده کرده و به مسلمانان حمله کردند؛ پس از غلبه مشرکان بسیاری از مهاجر و انصار پیامبر را تنها گذاشته و از میدان جنگ فرار کردند. امیرالمومنین (علیه السلام) از معدود افرادی بودند که فرار نکرده و با وجود داشتن هفتاد زخم بر بدن، در کنار رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) باقی مانده و از ایشان دفاع کردند. عبارت معروف «لا سیف الا ذوالفقار و لا فتی الا علی»[6] در جنگ احد از سوی جبرائیل امین در توصیف استقامت و جان فشانی حضرت علی (علیه السلام) گفته شده است.

• جنگ خندق

سومین جنگ مسلمانان جنگ خندق بود که در سال پنجم هجرت[7] اتفاق افتاد. در این جنگ که با توطئه و خیانت قبیله بنی نضیر آغاز شد، قریش به همراه سایر متحدان خود از کفار و یهودیان، برای ریشه کن کردن اسلام دست به کار شدند. شمار سپاهیان دشمن در این جنگ به ده هزار نفر می رسید[8] و مسلمانان برای مقابله با دشمن در مقابل خود خندقی حفر کردند. پیمان شکنی یهودیان داخل مدینه، سرمای شدید و قحطی و گرسنگی باعث وارد شدن فشارهای شدیدی به مسلمانان شده بود. در این میان عمرو بن عبدود از بزرگ ترین جنگجویان مکه و همراهانش به سختی از خندق گذشته و هم آورد می طلبید. امیرالمومنین پس از کسب اجازه از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، عمرو بن عبدود را دعوت به اسلام یا انصراف از مبارزه کردند و با رد کردن این دو خواسته توسط عمرو، جنگ سختی میان آن ها در گرفت؛ تا در نهایت امام علی (علیه السلام) با ضربه ای او را به هلاکت رسانده و سایر همراهانش را نیز از بین بردند. کشته شدن عمرو بن عبدود ضربه شدیدی به سپاه مشرکان وارد کرده و موجب فرار و پراکندگی آن ها شد. ضربت امام علی (علیه السلام) به عمرو به قدری در شکست کفار اهمیت داشت که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)  آن را معادل با عبادت جن و انس خواندند.[9]

• بیعت شجره[10]

در سال ششم هجری پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به همراه گروهی از مسلمانان به قصد زیارت کعبه و به جا آوردن عمره از مدینه خارج شده و به سوی مکه رفتند.[11] اما مشرکان مکه راه را بر آن ها بسته و مانع رفتنشان به مکه شدند. در چنین شرایطی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از مسلمانان بیعت گرفتند که در برابر اقدامات احتمالی قریش ایشان را تنها نگذاشته و در برابر دشمنان استقامت کنند. به نقل از جابر بن عبدالله انصاری امام علی (علیه السلام) اولین کسی بودند که با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بیعت کردند.[12] به این ترتیب پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با مشرکان پیمان صلحی ده ساله بستند که به نام صلح حدیبیه معروف است.

• جنگ خیبر

در اوایل سال هفتم هجری پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دستور حمله به دژهای یهودیان خیبر که به یهودیان اخراج شده از مدینه پناه داده و بعضی از قبایل عرب را برای جنگ با مسلمانان تحریک می کردند، صادر کردند.[13] یهودیان خیبر با تکیه بر دژهای بلند و محکم خود که بر بالای قله کوه ها قرار داشت و همین طور به دلیل برخورداری از سلاح و جمعیت فراوان و آب دائمی تصور شکست در مقابل مسلمانان را نداشتند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پس از آنکه پرچم فتح قلعه را به برخی از مهاجرین و انصار سپرده و آن ها کاری از پیش نبردند، فرمودند: «فردا پرچم را به کسی خواهم داد که خدا و رسولش او را دوست می دارند و خداوند به دست او فتح را نصیب مسلمانان خواهد کرد و او گریزنده نیست.» صبح روز بعد پرچم را به حضرت علی (علیه السلام) سپردند و ایشان در جنگی تن به تن مرحب رئیس قلعه را کشته و خداوند محکم ترین قلعه خیبر را به دست ایشان باز کرد.

• فتح مکه

پس از پیمان شکنی مشرکان در ماجرای صلح حدیبیه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در اوایل ماه رمضان سال هشتم هجری به قصد فتح مکه از مدینه خارج شدند. ایشان پرچم را به دست حضرت علی (علیه السلام) دادند و پس از فتح مکه امام علی (علیه السلام) به پیشنهاد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بر روی شانه های ایشان رفته و بت های کعبه را به زمین انداختند[14] و به این ترتیب بساط شرک و بت پرستی را از کعبه برچیدند.

• جنگ حنین

با فتح مکه اشراف قبیله هوازن و ثقیف از ترس اینکه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پس از فتح مکه اقدام به جنگ با آنان نماید، پیش دستی کرده و جنگی را علیه مسلمانان در منطقه حُنَین آغاز کردند. در ابتدای جنگ به دلیل شبیخون مشرکان و حضور تازه مسلمانان مکی سپاه اسلام متزلزل شده و حتی جان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به خطر افتاد. مشرکان قبایل هوازن و ثقیف در شکاف دره ها کمین کرده بودند و با حمله ناگهانی آنها مردم از اطراف پیامبر خدا پراکنده شده و به روایتی تنها چهار نفر در کنار پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) باقی ماندند که یکی از آن ها امیرالمومنین (علیه السلام) بود. در این جنگ هم حضرت علی (علیه السلام) از باقی افراد شجاعانه تر عمل کرده و با حمله به پرچمدار دشمن، او را کشتند. با این اتفاق مشرکان فرار کرده و پراکنده شدند و در نهایت نیز سپاه اسلام به پیروزی رسید.

جنگ تبوک تنها جنگی بود که حضرت علی (علیه السلام) به دستور پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در آن حضور نداشت. ایشان به فرموده پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در مدینه ماندند تا در غیاب رسول خدا هرگونه توطئه احتمالی منافقین را دفع نمایند. از دیگر مأموریت های امام علی (علیه السلام) اعلام برائت از مشرکین در عید قربان سال نهم هجری بود که به امر خدا باید توسط پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) یا فردی از اهل بیت ایشان اعلام می شد. امام علی (علیه السلام) همچنین در سال دهم هجری یعنی آخرین سال زندگی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از سوی ایشان به یمن فرستاده شده و مأموریت پیدا کردند تا مردم را به اسلام دعوت کرده، احکام را به آنها آموزش دهند و حلال و حرام را برایشان مشخص کنند.[15] ایشان در این سفر قبایل بزرگ یمنی مانند هَمدان را بدون ایجاد جنگ و خونریزی با اسلام آشنا کرده و مسلمان کردند. سایر قبایل نیز به تبعیت از این قبیله به اسلام روی آورده و مسلمان شدند. از دیگر فعالیت های امام علی (علیه السلام) در سفر به یمن قضاوت میان قبایل و همچنین دریافت زکات از آن ها بود. این سفر بنای گرایش اهل یمن به اهل بیت را پایه گذاری کرده و مقدمات همراهی آن ها برای تشکیل دولت کریمه در آینده را فراهم نمود.

اهمیت حضور و همراهی امام علی (علیه السلام) در کنار پیامبر

با بررسی جنگ ها و غزوات پیامبر تا حدی به نقش کلیدی حضرت علی (علیه السلام)  در این جنگ ها پی بردیم. قاعدتاً متخصص معصوم زمانی توانایی اجرای دین و رساندن مردم به هدف خلقتشان یعنی شباهت با الله را خواهد داشت که افرادی زمینه تشکیل حکومت را برای اجرای فرامین خدا فراهم آورند؛ کمااینکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در مکه و پیش از تشکیل حکومت در مدینه تا حد زیادی از چنین امکانی محروم بودند. اینکه امام علی کیست و چه نقشی در پیشبرد اهداف اسلام ایفا کرد زمانی مشخص تر می شود که می بینیم با حذف نقش ایشان در هر یک از غزوه ها یا شرایط حساس، ضربه شدیدی به اسلام وارد شده و چه بسا حکومت اسلامی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آن را به سختی ایجاد کرده بودند، به خطر افتاده و یا به کلی نابود می شد.

پس در بیان اهمیت این حقیقت که امام علی کیست همین نکته کافی ست که ایشان شخصی بودند که با حضور پرقدرت، بی وقفه، شجاعانه و به موقع در کنار متخصص معصوم زمان خود یعنی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، باعث به ثمر رسیدن تلاش های رسول الله در تشکیل حکومت اسلامی و مدینه فاضله شدند و شانه به شانه پیامبر برای رشد مسلمانان و رساندن جامعه اسلامی به هدفی که خداوند برای آن ها در نظر گرفته بود، تلاش نمودند و در آخرین سال از زندگی پر برکت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در بازگشت از حجة الوداع به امر خدا در غدیر خم به عنوان وصی و جانشین پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) انتخاب شدند که در مقاله غدیر به طور جداگانه به این موضوع پرداخته ایم.

جمع بندی:

ما در این مقاله به بررسی این حقیقت که امام علی کیست پرداختیم. گفتیم که اگرچه فضایل امیرالمومنین (علیه السلام) به قدری زیادند که در محدوده این مقاله نمی گنجند، اما بررسی نقش ایشان در حوادث صدر اسلام و غزوات پیامبر تا حدی مشخص می کند که امام علی کیست و برای تشکیل و حفظ حکومت اسلامی در سایه متخصص معصوم چه اقدامات و جان فشانی هایی انجام دادند و نقش تاریخی امام علی (علیه السلام) در کنار پیامبر اسلام اشاره کردیم.

[1] آیه 23 سوره شوری

[2] آیه 3 سوره مائده

[3] حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۱۲۶

[4] انسان 250 ساله، حلقه سوم، ص 85

[5] نهج البلاغه، مطبعة الاستقامة، ج۳، ص۱۳۵

[6] کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۱۰

[7]  ابن هشام، ج۳، ص۲۲۴

[8] ابن هشام، ج۳، ص۲۳۰

[9] عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، ج‏4، ص86

[10] بیعت رضوان

[11] طبری، تاریخ الطبری، بیروت، ج۲، ص۶۲۰ـ۶۲۱

[12] مجلسی، بحارالانوار، ج ۳۸، ص۲۱۷

[13] ابن هشام، السیرة النبویة، دارالمعرفه، ج۲، ص۳۲۸

[14] ابن‌شهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۳۵

[15] ابن‌شهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۳۵